PFAS in Nederland: bekijk onze interactieve kaart van 2025

Samenvatting

• De PFAS kaart Nederland 2025 laat zien waar PFAS-stoffen (zoals PFOA en PFOS) boven de achtergrondwaarden zijn gemeten
• In Nederland krijgen mensen te veel PFAS binnen via voedsel en drinkwater, wat gezondheidsrisico’s met zich meebrengt
• Het RIVM heeft zowel definitieve als tijdelijke achtergrondwaarden vastgesteld om de veiligheid van grond te bepalen
• PFAS zit in veel alledaagse producten zoals regenkleding, koekenpannen, voedselverpakkingen en blusschuim
• Tussen 2023 en 2025 is er toenemende bezorgdheid ontstaan over de langetermijneffecten van deze stoffen
• Nederland werkt samen met andere Europese landen aan een volledig PFAS-verbod

Wat zijn PFAS?

PFAS (poly- en perfluoralkylstoffen) zijn een groep van meer dan 4.000 door mensen gemaakte chemische stoffen. Deze stoffen worden sinds de jaren ’40 gebruikt voor allerlei toepassingen omdat ze water-, vet- en vuilafstotend zijn.

De bekendste PFAS zijn PFOA, PFOS en GenX. Ze zijn persistent, wat betekent dat ze niet of nauwelijks afbreken in het milieu. Daarnaast kunnen ze schadelijke effecten hebben op mens en milieu doordat ze toxisch zijn. PFAS verspreiden zich gemakkelijk door lucht en water vanwege hun mobiele eigenschappen en hopen zich op in het menselijk lichaam, dieren en planten door bioaccumulatie. Door deze eigenschappen worden PFAS ook wel ‘forever chemicals’ genoemd – eenmaal in het milieu, blijven ze daar praktisch voor altijd.

PFAS in de Nederlandse bodem in kaart gebracht

PFAS zijn op verschillende manieren in de Nederlandse bodem terechtgekomen. Fabrieken zoals Chemours in Dordrecht hebben deze stoffen jarenlang uitgestoten. Daarnaast zijn PFAS in de bodem gekomen door gebruik van PFAS-houdende producten zoals brandblusschuim, door ongelukken waarbij deze stoffen vrijkwamen, en via de lucht (neerslag) waardoor ze zich over grote gebieden verspreiden.

Wil je meer weten over de geografische spreiding van milieufactoren in ons land? Bekijk dan de uitgebreide kaart van Nederland met diverse geografische lagen.

Wat heeft het RIVM onderzocht?

Het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) heeft uitgebreid onderzoek gedaan naar hoeveel PFAS er “normaal” in onze bodem zit. Ze hebben meer dan 200 locaties in Nederland onderzocht, waarvan 100 plekken in landbouw- en natuurgebieden en 100 plekken in stedelijke gebieden en industrieterreinen. Ze onderzochten de bodem op twee dieptes: de bovenlaag (0-20 cm) en dieper (50-100 cm), op zoek naar 29 verschillende PFAS-verbindingen, maar vooral naar twee bekende boosdoeners: PFOS en PFOA.

Wat hebben ze ontdekt?

Achtergrondwaarden

Het belangrijkste resultaat was het vaststellen van “achtergrondwaarden”. Dit zijn de hoeveelheden PFAS die je normaal gesproken kunt verwachten in “schone” Nederlandse bodem:

Deze waarden zijn belangrijk, want ze bepalen wanneer grond als “schoon genoeg” wordt beschouwd om te mogen verplaatsen of hergebruiken.

Andere interessante ontdekkingen

PFAS zitten meer in de bovenlaag dan in diepere grondlagen. In steden en industriegebieden zitten meer PFAS dan in landbouw- en natuurgebieden. Rond de Chemours-fabriek in Dordrecht zijn de PFOA-gehaltes duidelijk hoger. De meeste andere PFAS-verbindingen komen nauwelijks voor in landbouw- en natuurgebieden. GenX (een nieuwere vervanger van PFOA) werd maar op 3 van de 100 onderzochte plekken gevonden.

Waarom is dit belangrijk?

Als je grond wilt verplaatsen (bijvoorbeeld bij bouwprojecten), moet je weten of deze PFAS bevat. Door deze achtergrondwaarden te kennen, weten we wanneer grond “normaal vervuild” is en wanneer er sprake is van extra vervuiling.

Gelukkig zijn de hoeveelheden PFAS in “normale” Nederlandse bodem niet gevaarlijk voor mensen of dieren. Maar toch moeten we voorzichtig zijn, vooral in gebieden waar water wordt gewonnen voor drinkwater.

Voor een breder perspectief over klimaatverandering en de effecten hiervan op onze leefomgeving, raden we aan de Klimaateffectatlas te raadplegen, waar je de gevolgen van klimaatverandering in Nederland kunt verkennen.

Wat kunnen we doen?

Het RIVM raadt aan om in drinkwatergebieden alleen grond te gebruiken die minstens even schoon is als wat er al ligt. Ook is het belangrijk om de bodem regelmatig te controleren op nieuwe vervuilende stoffen. Daarnaast moet er beter onderzoek worden gedaan naar hoe PFAS zich verspreiden in grond en grondwater, en meer onderzoek naar de bronnen van PFAS-vervuiling.

Voor een toekomstperspectief op langere termijn kun je de Toekomstkaart 2120 bekijken, die laat zien hoe Nederland er mogelijk uitziet in 2120 als gevolg van klimaatverandering en andere milieufactoren.

Waar zit PFAS in?

PFAS worden vanwege hun handige eigenschappen in veel alledaagse producten gebruikt. Je vindt ze in waterafstotende kleding en schoenen, koekenpannen met anti-aanbaklaag, pizzadozen en andere voedselverpakkingen. Ook wordt het gebruikt in blusschuim, make-up en verzorgingsproducten, wax voor snowboards of ski’s, tapijten en meubels met vlekwerende behandeling, smeermiddelen voor bijvoorbeeld fietskettingen, en impregneermiddelen voor textiel en leer.

Sommige PFAS zitten als het ware vastgebonden in het materiaal (zoals in teflonpannen), andere zitten losser in het product (zoals in blusschuim of ski-wax) en kunnen gemakkelijker vrijkomen.

Hoe komt PFAS in ons eten en drinken?

PFAS zijn in het milieu terechtgekomen door industriële uitstoot, gebruik van producten en via afvalstromen. Omdat deze stoffen bijna niet afbreken, verspreiden ze zich door water, lucht en bodem en komen uiteindelijk in ons voedsel en drinkwater terecht.

PFAS in eieren – hoe kan dat?

Kippen die buiten scharrelen pikken grond op en eten wormen en insecten die in verontreinigde grond leven. Onderzoek van het RIVM uit 2025 toont aan dat het merendeel van de eieren van hobbykippen te veel PFAS bevat. Dit komt vermoedelijk doordat de kippen PFAS binnenkrijgen via de grond en wormen.

Het RIVM raadt daarom af om eieren van eigen kippen te eten. Eieren uit de supermarkt, van de markt of speciaalzaak worden streng gecontroleerd en bevatten minder PFAS.

PFAS in wijn – echt waar?

Ja, onderzoek uit 2024 toont aan dat ook Europese wijnen PFAS bevatten, met name trifluorazijnzuur (TFA). In wijnen van vóór 1988 werden geen sporen van TFA gevonden, terwijl recentere wijnen (na 2010) gemiddeld 121 microgram per liter bevatten.

De oorzaak ligt mogelijk in het gebruik van bestrijdingsmiddelen. Biologische wijnen blijken over het algemeen minder verontreinigd dan conventionele wijnen. Zoals met alle voedingsmiddelen waar PFAS in zit, is gevarieerd eten het beste advies.

PFAS in drinkwater

In Nederland bevat kraanwater kleine hoeveelheden PFAS. Drinkwater gemaakt van oppervlaktewater bevat over het algemeen meer PFAS dan drinkwater dat uit grondwater is gemaakt. De hoeveelheid PFAS in kraanwater is volgens het RIVM niet direct schadelijk voor de gezondheid.

Het RIVM vindt het verantwoord om kraanwater te blijven drinken, vooral omdat voldoende water drinken belangrijk is voor de gezondheid. Koken helpt overigens niet om PFAS uit water te verwijderen.

PFAS in zeeschuim

Zeeschuim ontstaat wanneer algen in zee afsterven of door vervuiling in het water. Onderzoek toont aan dat PFAS zich concentreert in zeeschuim, waardoor het veel meer PFAS bevat dan zeewater zelf.

Hoewel zwemmen in zeewater volgens de Provincie Zeeland veilig is, wordt aangeraden om niet in zeeschuim te spelen en het zeker niet in te slikken. Dit advies geldt in het bijzonder voor kinderen en huisdieren. In 2024 is deze waarschuwing nadrukkelijk herhaald.

Veelgestelde vragen