Kaartprojecties

De Mercatorprojectie is een van de bekendste manieren om de wereld op een kaart weer te geven. Deze Mercator kaart, vernoemd naar cartograaf Gerardus Mercator (1569), was historisch belangrijk voor de navigatie. Toch vervormt deze Mercatorprojectie de werkelijkheid: landen dichter bij de noord- en zuid pool lijken veel groter dan ze in werkelijkheid zijn, terwijl gebieden rond de evenaar juist verkleind worden. Waarom ziet de wereldkaart er op een Mercatorkaart anders uit dan de echte wereld, en hoe kun je die vervorming zichtbaar maken? Hieronder leggen we uit wat de Mercatorprojectie is, welke vervormingen optreden, en vergelijken we deze met alternatieve projecties (zoals Gall–Peters en Equal Earth) die de wereldkaart op ware grootte tonen. Ook bespreken we hoe je met de interactieve kaart van EduGIS zelf de verschillen kunt ontdekken.

Samenvatting

• De Mercatorprojectie is een cilindrische kaart die hoeken lokaal correct weergeeft en daardoor historisch onmisbaar was voor navigatie.

• Deze projectie vervormt oppervlakten sterk richting de polen waardoor landen als Groenland veel groter lijken dan in werkelijkheid.

• In de EduGIS Atlas kun je met de projectiekiezer schakelen tussen Mercator, een 3D-globe en andere projecties om de vervorming direct te zien.

• De Gall–Petersprojectie toont landen in juiste onderlinge grootte maar vervormt hun vormen zichtbaar.

• De Equal Earthprojectie is oppervlaktegetrouw en behoudt herkenbare vormen waardoor de wereldkaart evenwichtiger oogt en breder wordt gebruikt.

• Het vergelijken van projecties leert dat geen enkele wereldkaart perfect is en helpt leerlingen kritisch naar kaarten te kijken.

Let op: de functie staat niet standaard aan in de overige atlassen. Om deze les te doen heb je echt deze link nodig: EduGIS Atlas – Kaartprojectiekiezer.

Wat is de Mercatorprojectie?

De Mercatorprojectie (in het Engels vaak Mercator map projection genoemd) is een cilindervormige kaartprojectie die hoeken en vormen lokaal correct weergeeft. Dit betekent dat bijvoorbeeld windrichtingen en kompasrichtingen op een Mercatorkaart kloppen, wat het in de zeevaart tot een onmisbare projectie maakte. Op een wereldkaart van Mercator worden de meridianen en parallellen als rechte lijnen afgebeeld die elkaar loodrecht snijden. Het voordeel hiervan is dat loxodromen (lijnen van gelijke kompasrichting) als rechte lijnen verschijnen, handig voor navigatie. Mercator projectie kaarten vind je vandaag de dag nog steeds terug in veel digitale kaarten en atlaspagina’s vanwege deze eigenschap.

Vervormingen: waarom klopt de wereldkaart niet qua grootte?

Geen enkele platte kaart kan de ronde aarde weergeven zonder vervorming. Bij de Mercatorprojectie zit de grootste vervorming in de oppervlakte (grootte) van landen en continenten. Naarmate een gebied verder van de evenaar ligt, wordt het uitgerekt en vele malen te groot weergegeven. Bij de polen is deze uitrekking oneindig, daarom worden de polaire gebieden op een Mercator-kaart meestal niet getoond. Dit verklaart waarom Groenland op een Mercatorkaart bijna net zo groot lijkt als Afrika, terwijl Afrika in werkelijkheid ongeveer veertien keer groter is! Met andere woorden: de Mercatorprojectie toont landen niet in hun echte wereldkaart verhoudingen. Dit effect was lange tijd geen groot probleem voor navigatiekaarten, maar voor wereldkaarten in het onderwijs kan het een verkeerd beeld geven van de relatieve grootte van landen.

Kaartprojecties vergelijken op EduGIS

Gelukkig kun je deze vervorming zelf onderzoeken met de interactieve kaart van EduGIS. In de EduGIS Atlas zit een kaartprojectie-kiezer (via het wereldbol-icoontje). Standaard bekijk je de wereld in Mercatorprojectie, maar je kunt met één klik overschakelen naar bijvoorbeeld een 3D-globe (virtuele aardbol) of een andere projectie zoals de Winkel-Tripel. Zo zie je direct het verschil: op de globe-weergave of een oppervlaktegetrouwe projectie verschijnen landen in ware grootte en juiste verhoudingen, vergeleken met de uitvergrote vorm die ze op Mercator hadden. Bijvoorbeeld, zodra je naar de globe schakelt, wordt duidelijk dat Groenland in werkelijkheid veel kleiner is ten opzichte van Afrika dan de Mercatorkaart doet vermoeden. De EduGIS projectiekiezer is daarmee een handig leermiddel om leerlingen bewust te maken van kaartvervormingen.

Vergelijking met andere kaartprojecties

Omdat de Mercatorprojectie de oppervlakte zo vervormt, zijn er andere kaartprojecties ontwikkeld die de wereldkaart in ware grootte weergeven qua landoppervlakte of andere eigenschappen. Elke projectie heeft zijn voor- en nadelen.

Gall–Peters: landen in juiste verhouding, vervormde vorm

De Gall–Peters-projectie is een cilindrische oppervlaktegetrouwe projectie. Dit betekent dat gebieden worden weergegeven in de juiste oppervlakteverhouding ten opzichte van elkaar. Een Gall-Peters-kaart laat dus continenten en landen zien in hun echte grootte ten opzichte van elkaar. Afrika bijvoorbeeld verschijnt op deze kaart eindelijk op schaal ten opzichte van Europa of Noord-Amerika. Hiermee toont Gall-Peters een “eerlijkere” wereldkaart waar ontwikkelingslanden niet verkleind worden zoals bij Mercator. Het nadeel is echter dat de vormen van landen sterk vervormen: alles lijkt verticaler uitgerekt. Kaarten in Gall-Peters zien er hierdoor wat ongebruikelijk uit, maar ze zijn waardevol om leerlingen te laten zien hoe groot landen in werkelijkheid zijn. 

Equal Earth: compromis met echte verhoudingen én herkenbare vormen

Equal Earth is een relatief nieuwe wereldkaartprojectie uit 2018, die eveneens oppervlaktegetrouw is. Net als bij Gall-Peters kloppen in de Equal Earth-projectie de relatieve oppervlakten van landen en continenten, dus landen worden getoond in hun juiste grootte. Het bijzondere van Equal Earth is dat de kaart er visueel aantrekkelijk uitziet en de vormen van de continenten minder vervormd zijn. De randen van de kaart zijn gebogen (vergelijkbaar met de bekende Robinson-projectie), waardoor de wereld een meer afgeronde aanblik krijgt. In eerste instantie lijkt de Equal Earth-wereldkaart op het oog niet heel verschillend van de Mercatorprojectie, maar als je goed kijkt zie je dat bijvoorbeeld Afrika en Zuid-Amerika veel groter en proportioneel correct zijn afgebeeld. Deze projectie is ontworpen om zowel echte wereldkaart verhoudingen te tonen als het traditionele uiterlijk van de wereldkaart zoveel mogelijk te behouden. Inmiddels wordt Equal Earth omarmd door verschillende organisaties (zelfs NASA gebruikt het voor bepaalde wereldkaarten) vanwege de geslaagde balans tussen correcte verhoudingen en herkenbare kaartbeelden.

Conclusie

Kaartprojecties laten zien dat er niet zoiets bestaat als de perfecte wereldkaart. De Mercatorprojectie is zeer bruikbaar voor navigatie en presenteert vormen hoekgetrouw, maar geeft een vertekend beeld van de grootte van landen. Alternatieve projecties als Gall-Peters en Equal Earth leren ons dat we de wereldkaart op ware grootte ook op andere manieren kunnen bekijken. Voor leerlingen is dit een leerzame boodschap: elke kaart is een keuze. Met tools zoals de EduGIS interactieve atlas kunnen zij zelf ontdekken hoe de wereld er uitziet in verschillende projecties, en beseffen dat kaarten de werkelijkheid altijd tot op zekere hoogte veranderen. Zo leren zij kritisch kijken naar kaarten en begrijpen ze beter waarom de wereldkaart er afhankelijk van de projectie anders uit kan zien.

Veelgestelde vragen