|
Tijdlaag tot 1000
Thema:
verdwenen rivieren en de Limes
Het projectgebied is de stad in aanbouw Leidsche Rijn. Dit
gebied wordt grofweg afgebakend door de westgrens van de gemeente Utrecht, de
A2 en de A12.
Zoom in naar het projectgebied.
TIP: de A2 en A12 kun je, als je ver genoeg bent ingezoomd,
nu al op de kaart zien. De gemeentegrens van Utrecht nog niet. Volg de
aanwijzingen hieronder…
 |
| HOE WERKT EDUGIS? |
 |
Zoomen en verschuiven gaat net zoals in Google Maps. Je kunt de pijltjes gebruiken voor verschuiven en de + en - voor zoomen (zie plaatje hiernaast) . Maar je kunt ook inzoomen door dubbel te klikken op de kaart.
Je kunt de kaart verschuiven door te 'slepen': klik in de kaart en sleep (linker muisknop vasthouden) de kaart in de gewenste richting.
En als je een wieltje (scroll wheel) op je muis hebt: daarmee kun je ook zoomen! |
| |
|
Lagenselectie: voeg de kaartlaag gemeenten toe uit de rubriek Administratieve indelingen.
Zoom zover in dat je het projectgebied nog net helemaal op de kaart ziet.
TIP:
Je kunt de naam van een gemeente opvragen door binnen die gemeente op de kaart te klikken met de rechter muisknop.
Klik de Overzichtskaart weg als je die niet nodig hebt. Je krijgt dit kaartje weer terug door rechtsonder in de kaart op dit symbool te klikken:
Klap Lagenselectie even weg als je meer ruimte voor de kaart wilt hebben. Klik op het dubbele pijtje.
Je krijgt het venster weer terug door op het dubbele pijtje naar rechts te klikken.
 |
|
| |
1
Ligt landgoed De Haar binnen het projectgebied?
Leidsche Rijn is vernoemd naar de Leidsche Rijn die door het
gebied loopt. Maar veel ouder is de Oude Rijn die ook door het projectgebied
loopt. De Oude Rijn was in de Romeinse Tijd zelfs de belangrijkste rivier van
Nederland. Je kunt je nu bijna niet voorstellen dat de Oude Rijn ooit zo breed
was als de Rijn nu? Klik op de foto om deze te vergroten.
In de tijd van de Romeinen waren de rivieren nog niet
bedijkt. Daardoor konden ze elk jaar in de winter overstromen. Bij zo’n overstroming
zette de Oude Rijn zand en zavel af.
2
Wat is zavel?
TIP:
je kunt dit opzoeken in het online woordenboek
Dichtbij de rivier zet een rivier zand en zavel af. Verder
weg van de rivierbedding komt het overstromingswater tot rust en kunnen ook de
fijnste deeltjes, de kleideeltjes bezinken.
3
Zet de woorden zavel, klei en zand op de juiste plaats in een lijn tussen Grof materiaal en Fijn materiaal (zie werkblad)
Het gebied rondom de bedding noemen we
de stroomrug. Het gebied verder van de rivier af wordt de kom genoemd.
Dit kun je zien in onderstaand blokdiagram (klik voor een grotere afbeelding).
4
Vul in:
Zand en zavel vind je
o op de stroomrug
o in de kom
Klei vind je
o op de stroomrug
o in de kom
5
Bekijk de grondsoortenkaart in het gebied.
 |
HOE?
Lagenselectie: voeg de kaartlaag Grondsoorten toe uit de rubriek Landschap, grond en bodem.
TIP:
Je kunt de naam van de grondsoort in een gebied opvragen door op de kaart te klikken met de rechter muisknop. Vooral handig als je het lastig vindt de kleuren uit elkaar te houden.
 |
|
Welke
grondsoorten liggen er volgens de legenda in het gebied?
Zoals je in het blokdiagram kunt zien ligt de stroomrug
hoger dan de kom. Klopt dat ook in Leidsche Rijn?
|
HOE?
Voeg de laag hoogte toe uit de rubriek Landschap, grond en bodem.
Zorg dat de
hoogtelaag onder de grondsoortenlaag komt te liggen. Je kunt een laag naar
beneden of naar boven verplaatsen door hem in de legenda te verslepen. |
|
6. 6
Bereken het gemiddelde hoogteverschil tussen de 2 grondsoorten. Gebruik
de tabel op je werkblad.
|
HOE?
Je krijgt het exacte
hoogtecijfer van een locatie te zien door erop te klikken met de rechter muisknop.
Verzamel van zowel
de zavelgronden als de kleigronden 5 hoogtecijfers.
Schrijf de gevonden
waarden in de tabel (werkblad).
Bereken het gemiddelde voor zavel en klei. |
|
7. 7
In Leidsche Rijn verwijzen een aantal straatnamen naar de verdwenen
rivieren in het gebied. Noem er twee.
LIMES
Dat de Oude Rijn vroeger een belangrijke rivier is geweest kunnen
we ook afleiden aan de vele archeologische vondsten die in het gebied zijn
gedaan. Het is niet voor niets dat er een aantal Romeinse schepen in dit gebied
zijn gevonden. Deze schepen voeren ooit over de Oude Rijn.
Bovendien vormde de Oude Rijn lange tijd de noordgrens van
het Romeinse Rijk. Deze grens wordt ook wel de Limes genoemd. Bekijk het
filmpje over de Romeinen in ons land.
Langs de Oude Rijn
bouwden de Romeinen op strategische punten forten, die castella genoemd
werden. Deze castella werden verbonden door een weg, de Limesweg. Langs
deze weg stonden verschillende wachttorens.
8. 8
Wat is het enkelvoud van het woord castella?
9. 9
Voeg nu de Limeskaart toe:
|
HOE?
Voeg de kaartlaag Limes (uit de rubriek Historische kaarten > Overig) toe.
Zoom in of
uit als dat nodig is om de vragen te beantwoorden. |
|
a. a.Hoeveel
castella lagen er in Nederland langs de Limes?
b. Bij
welke huidige plaats komt de Oude Rijn uit in de Noordzee?
c. Lagen
de castella ten zuiden of ten noorden van de Oude Rijn? Waarom daar?
10
Bij welke steden in de provincie Utrecht lag een castellum? Geef de
plaatsnaam en de naam van het castellum.
De Romeinen gebruikten op hun reizen geen echte kaarten. Ze
hadden wel routebeschrijvingen om hun weg door het grote rijk te vinden. Daar
stonden de plaatsen in langs de route en soms de afstanden tussen die plaatsen.
De Peutingerkaart was zo’n kaart. Het is één van de eerste kaarten waar de
Romeinse castella op staan. De kaart is niet eenvoudig te lezen, maar met
behulp van de Limeskaart kun je een paar namen herkennen.
11
Bekijk de Peutingerkaart.
De
naam Rhenus (Rijn) is omcirkeld op de plek waar de Oude Rijn in zee uitkomt.
Als je die rivier landinwaarts volgt kom je daar vlakbij verschillende namen van castella tegen die
ook op de Limeskaart staan.
a. Welke
castella kun je herkennen op de Peutingerkaart? Let op: de namen zijn soms moeilijk leesbaar op deze heel oude kaart. Geef minstens één naam van een castellum die ook op de Limes kaart staat.
b. Staat de stad Utrecht op de Peutingerkaart? Let op: zoek naar de Romeinse naam!
c. Op
de kaart zie je dat ten noorden van de Rijn een grote zee is getekend. Wat kun
je hieruit afleiden?
- In de Romeinse tijd lag er ten noorden van de Rijn een zee
- de Romeinen wisten eigenlijk niet goed wat er aan de overkant van
de Rijn lag
- De Germanen hebben de Romeinen op de mouw gespeld dat daar een
zee lag
EXTRA
De afbeelding bij deze vraag laat maar een gedeelte van
de Peutinger kaart zien. De hele kaart, van Portugal in het westen tot India in
het oosten is hier te vinden.
12
In Leidsche Rijn verwijzen veel straatnamen naar de Romeinse tijd.
Noem drie van zulke namen.
 |
Bonusvraag 1 |
Bekijk het introductiefilmpje over
de Limes nog een keer.
Zet het filmpje stil op seconde 17.
Je ziet een kaartje
van het Romeinse Rijk in Nederland. Wat klopt er niet aan dit kaartje?
Vergelijk met de Limeskaart in EduGIS.
|
Bonusvraag 2 |
In EduGIS zijn -zoals je al hebt kunnen zien- ook oude kaarten te
vinden.
Deze historische kaarten moeten vervormd worden om zo goed mogelijk te
passen op de moderne kaart.
Dat is bij de Peutingerkaart niet
gelukt. Hoe zou dat komen?
|
